Η Ευρωπαϊκή Ένωση στην μάχη της τεχνητής νοημοσύνης

Παρά την αναθεώρηση των προτεραιοτήτων της ψηφιακής στρατηγικής της, η Ευρωπαϊκή Ένωση παραμένει ένας αργός και δυσκίνητος παράγοντας. Οι ψηφιακοί κανονισμοί της θα παραμείνουν αναπόφευκτα περίπλοκοι, καθώς είναι ο μόνος τρόπος για να συμβιβαστούν οι διαφορετικές προσεγγίσεις των 27 κρατών μελών. Το όραμα της ΕΕ για τεχνολογική κυριαρχία παραμένει ένα φιλόδοξο σχέδιο στο χαρτί και όχι μια εφικτή πραγματικότητα.

Αντιμέτωπη με την οδυνηρή πραγματικότητα του να μένει πίσω στον τεχνολογικό αγώνα, η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) αναθεωρεί τη στρατηγική της για τη διαχείριση του ψηφιακού τομέα, ιδίως όσον αφορά την ανάπτυξη και τη ρύθμιση της τεχνητής νοημοσύνης (AI). Ενώ οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Κίνα επενδύουν δισεκατομμύρια δολάρια στην ανάπτυξη της AI, από νεοσύστατες επιχειρήσεις, ημιαγωγούς και υποδομές έως πολιτικές και στρατιωτικές εφαρμογές της AI, οι Ευρωπαίοι πολιτικοί αγωνίζονται με έναν εσωτερικό σύγκρουση ψηφιακής διαχείρισης, προσπαθώντας να συνδυάσουν τη ρύθμιση βάσει αξιών με την ενθάρρυνση της βιομηχανίας AI. Πρόκειται για μια θεμελιώδη αντίφαση της στρατηγικής ψηφιακής ανάπτυξης της Ευρώπης. Η ΕΕ λειτουργεί σε ένα πλαίσιο αυξανόμενου γεωπολιτικού και τεχνολογικού ανταγωνισμού και δυσχερών διατλαντικών σχέσεων, προσπαθώντας να βρει μια ισορροπία μεταξύ των ανταγωνιστικών ρόλων του ρυθμιστή και του καινοτόμου, κάτι που μοιάζει με προσπάθεια να καθίσει κανείς σε δύο καρέκλες. Για να χειροτερέψει τα πράγματα, έχει δηλώσει ως στόχο της την επιδίωξη στρατηγικής αυτονομίας και τεχνολογικής κυριαρχίας.

Πριν από δέκα χρόνια, η Ευρώπη απολάμβανε την εξωεδαφική επιρροή των νόμων της στον τομέα της ψηφιακής διαχείρισης, ένα φαινόμενο γνωστό ως «φαινόμενο των Βρυξελλών». Φαινόταν ότι το πακέτο των ευρωπαϊκών κανονισμών για την προστασία των προσωπικών δεδομένων (Γενικός Κανονισμός για την Προστασία Δεδομένων ή GDPR), τις ψηφιακές αγορές και τις ψηφιακές υπηρεσίες (DMA και DSA) θα έφερνε τους αμερικανούς γίγαντες της πληροφορικής στα γόνατα, όπως αποδεικνύεται από τις πολυάριθμες κυρώσεις που τους επιβλήθηκαν. Ωστόσο, η ΕΕ δεν κατάφερε να μετατρέψει την ρυθμιστική της επιρροή σε απτά τεχνολογικά επιτεύγματα, ενώ οι Αμερικανοί άρχισαν να θεωρούν τις κυρώσεις ως αναπόφευκτα επιχειρηματικά έξοδα στην κοινή ευρωπαϊκή αγορά. Επιπλέον, η κατακερματισμένη ψηφιακή ρύθμιση, η οποία συχνά εφαρμόζονταν κατά περίπτωση, αποθάρρυνε τόσο τους σχεδιαστές όσο και τους επενδυτές.

Ο Μάριο Ντράγκι επεσήμανε στην έκθεσή του ένα άλλο μειονέκτημα της ψηφιακής ανάπτυξης της ΕΕ: τη σημαντική έλλειψη χρηματοδότησης.

Τα στοιχεία δείχνουν ότι η ΕΕ κινδυνεύει να χάσει το μικρό μερίδιό της στην αγορά υψηλής τεχνολογίας και να καταστεί πλήρως εξαρτημένη από αμερικανικές και κινεζικές εταιρείες χωρίς τις κατάλληλες επενδύσεις.

Το γεγονός είναι ότι μόνο το 11% των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων χρησιμοποίησε τεχνητή νοημοσύνη το 2024, ενώ ο στόχος είναι το 75% έως το 2030. Επιπλέον, οι Ηνωμένες Πολιτείες κατέχουν το 73% των βασικών μοντέλων τεχνητής νοημοσύνης που έχουν αναπτυχθεί από το 2017 και η Κίνα κατέχει το 15%, γεγονός που καθιστά την Ευρώπη εξαρτημένη από τα υψηλής τεχνολογίας επιτεύγματα του εξωτερικού. Η κάθετη καθυστέρηση θα εξαπλωθεί τελικά σε βιομηχανίες, αυτοκινητοβιομηχανία, τράπεζες, τηλεπικοινωνίες, υγειονομική περίθαλψη και λιανικό εμπόριο.

Η ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης εξαρτάται άμεσα από τις επενδύσεις στην έρευνα και τον σχεδιασμό, όπως αποδεικνύεται από τη στενή και επιτυχημένη συνεργασία μεταξύ της Microsoft και της OpenAI. Η ΕΕ υστερεί σημαντικά σε σχέση με τις Ηνωμένες Πολιτείες όσον αφορά τις επενδύσεις επιχειρηματικού κεφαλαίου (VC) στην τεχνητή νοημοσύνη, επενδύοντας 11,5 δισεκατομμύρια δολάρια το 2024, σε σύγκριση με 95 δισεκατομμύρια δολάρια που επενδύθηκαν στις Ηνωμένες Πολιτείες και 17 δισεκατομμύρια δολάρια στην Κίνα. Γι’ αυτό οι ευρωπαϊκές εταιρείες, όπως η Aleph Alpha και η Mistral, που ασχολούνται με τη γενετική τεχνητή νοημοσύνη, χρειάζονται περισσότερες επενδύσεις για να μπορούν να ανταγωνιστούν τους αμερικανούς παίκτες. Η έλλειψη χρηματοδότησης στην Ευρώπη συχνά αναγκάζει τις τοπικές νεοσύστατες επιχειρήσεις να αναζητούν χρηματοδότηση στο εξωτερικό, γεγονός που δημιουργεί έναν φαύλο κύκλο. Ως αποτέλεσμα, το σχετικό προσωπικό, οι εταιρείες και οι τεχνολογίες βρίσκονται στις Ηνωμένες Πολιτείες και όχι στην Ευρώπη. 

Άννα Σίτνικ

Η απάντηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σε αυτές τις δύο προκλήσεις ήταν ένα έγγραφο πολιτικής, το Competitiveness Compass, που δημοσιεύθηκε τον Ιανουάριο του 2025. Σε αυτό καθορίζονται μέτρα που αποσκοπούν να δώσουν μια νέα τροχιά στην ψηφιακή ανάπτυξη της ΕΕ, τα οποία συζητήθηκαν ενεργά στην επόμενη Διάσκεψη Κορυφής για τη Δράση στον τομέα της ΤΝ. Η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, ανακοίνωσε την κατανομή επιπλέον 8 δισεκατομμυρίων ευρώ σε εργοστάσια τεχνητής νοημοσύνης σε όλη την Ευρώπη και την επένδυση 50 δισεκατομμυρίων ευρώ για την υποστήριξη της ανάπτυξης και της εφαρμογής της τεχνητής νοημοσύνης, συμπεριλαμβανομένων των καθαρά στρατιωτικών τεχνο Η ΕΕ έχει επίσης διατυπώσει σαφώς τη δέσμευσή της να τονώσει την ανάπτυξη και την εισροή ιδιωτικών κεφαλαίων. Το ζήτημα των κανονισμών έχει τεθεί σε δεύτερη μοίρα, όπως φαίνεται από την άρνηση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να συνεχίσει τη σύνταξη μιας οδηγίας για την ευθύνη της τεχνητής νοημοσύνης, η οποία θα προέβλεπε εξωδικαστική αστική ευθύνη για ζημίες που προκαλούνται από υπηρεσίες που βασίζονται στην τεχνητή νοημοσύνη.

Μέχρι στιγμής, η ευρωπαϊκή βιομηχανία τεχνητής νοημοσύνης βασιζόταν κυρίως σε δημόσιες επενδύσεις, οι οποίες παραμένουν αρκετά περιορισμένες. Η στρατηγική αλλαγή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στοχεύει στη δημιουργία των πιο ευνοϊκών συνθηκών για την αύξηση της ιδιωτικής χρηματοδότησης – ένα κρίσιμο βήμα για την επιτάχυνση της ανάπτυξης του τομέα. Υπάρχουν υψηλές προσδοκίες για μεγαλύτερη διαφοροποίηση και δικτύωση μεταξύ των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων (ΜΜΕ) σε όλη την Ευρώπη, με την υποστήριξη κοινών προτύπων και τεχνολογιών ανοιχτού κώδικα. Αυτή η βάση θα μπορούσε να ενισχύσει την τεχνολογική κυριαρχία της ΕΕ, αν και σε μέτριο βαθμό.

Στις αρχές του 2025, ο Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής παρουσίασε επίσης σχέδια για γιγα-εργοστάσια τεχνητής νοημοσύνης (εργοστάσια τεχνητής νοημοσύνης επόμενης γενιάς), χαιρετίζοντάς τα ως μια σημαντική καινοτομία στην υπολογιστική υποδομή. Η πρωτοβουλία αυτή έφερε παραλληλισμούς με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Πυρηνικών Ερευνών (CERN), το κορυφαίο διακυβερνητικό εργαστήριο υψηλής ενέργειας στον κόσμο, του οποίου η συνεργατική μορφή έχει αποδειχθεί εξαιρετικά αποτελεσματική. Η Επιτροπή στοχεύει τώρα να αναπαράγει αυτή τη στρατηγική μέσω των γιγα-εργοστασίων που σχεδιάζονται στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Κοινής Επιχείρησης Υψηλής Απόδοσης Υπολογιστικής (EuroHPC), μιας εταιρικής σχέσης μεταξύ της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, των κρατών μελών της ΕΕ και ιδιωτικών φορέων.

Αυτό υπογραμμίζει μια βασική διαφορά μεταξύ της ευρωπαϊκής και της αμερικανικής προσέγγισης στην ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης: ενώ η ΕΕ συνδυάζει την ιδιωτική καινοτομία με το δημόσιο συμφέρον, υποστηριζόμενη από ευρωπαϊκή – κυρίως δημόσια – χρηματοδότηση, οι ΗΠΑ βασίζονται σχεδόν εξ ολοκλήρου σε ιδιωτικές επενδύσεις, με το κράτος να προσφέρει μόνο ρυθμιστικά κίνητρα (όπως απλοποιημένες άδειες χρήσης γης και εγγυημένη πρόσβαση σε φθηνή ενέργεια και νερό) αντί για άμεση οικονομική υποστήριξη.

Ταυτόχρονα, παρά την αναθεώρηση των προτεραιοτήτων της ψηφιακής στρατηγικής της, η ΕΕ παραμένει ένας αργός και δυσκίνητος παράγοντας. Οι ψηφιακοί κανονισμοί της θα παραμείνουν αναπόφευκτα περίπλοκοι, καθώς είναι ο μόνος τρόπος για να συμβιβαστούν οι διαφορετικές προσεγγίσεις και των 27 κρατών μελών.

Η μόνη πιθανή βελτίωση έγκειται στον καλύτερο συντονισμό κατά την εφαρμογή – αν και ακόμη και αυτό είναι απίθανο να προσφέρει στην Ευρώπη τα ίδια πλεονεκτήματα που έχουν οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Κίνα ή η Ρωσία με τα κεντρικά συστήματα ψηφιακής διακυβέρνησης που διαθέτουν.

Ωστόσο, οι περίπλοκοι κανονισμοί δεν είναι ο μόνος παράγοντας που περιορίζει την επενδυτική ελκυστικότητα της ΕΕ. Η κατακερματισμένη ψηφιακή αγορά, η έλλειψη επιχειρηματικών κεφαλαίων και η εξάρτηση από ξένους παρόχους υπηρεσιών cloud με ανώτερη υποδομή και κέντρα δεδομένων παραμένουν τα κύρια εμπόδια για τις φιλοδοξίες της Ευρώπης στον τομέα της τεχνητής νοημοσύνης. Η μεγάλη εξάρτηση της Ευρώπης από τους τεχνολογικούς γίγαντες των ΗΠΑ είναι ιδιαίτερα έντονη: η Amazon, η Google και η Microsoft κυριαρχούν στο 70% της ευρωπαϊκής αγοράς υπηρεσιών cloud, ενώ οι ευρωπαϊκοί πάροχοι κατέχουν μόλις το 2%. Αυτή η ανισορροπία δεν δείχνει σημάδια αλλαγής στο εγγύς μέλλον.

Σε αυτό το πλαίσιο, το όραμα της ΕΕ για τεχνολογική κυριαρχία παραμένει ένα φιλόδοξο σχέδιο στο χαρτί και όχι μια εφικτή πραγματικότητα – στην πραγματικότητα, εξίσου ανέφικτο για οποιοδήποτε κράτος μέλος. Οι ευρωπαίοι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής έχουν όλο και λιγότερες ψευδαισθήσεις σχετικά με αυτούς τους περιορισμούς: η πολιτική δομή και οι ψηφιακοί κανονισμοί της Ένωσης εμποδίζουν τόσο την εμφάνιση «εγχώριων τεχνολογικών γίγαντων» αμερικανικού τύπου (μια ευκαιρία ανάπτυξης που η Ευρώπη έχασε πριν από μισό αιώνα) όσο και την υιοθέτηση του κινεζικού μοντέλου με κρατικό μονοπώλιο στην τόνωση της τεχνολογικής βιομηχανίας. Κατά συνέπεια, η ΕΕ μπορεί να βασιστεί μόνο στη δική της ξεχωριστή πορεία, αξιοποιώντας παράλληλα τους υπερεθνικούς μηχανισμούς της που έχουν σχεδιαστεί για να ενισχύσουν την ανταγωνιστικότητά της στον τομέα της υψηλής τεχνολογίας και της τεχνητής νοημοσύνης. Ωστόσο, ακόμη και αν επιτύχει, αυτή η στρατηγική είναι απίθανο να ανυψώσει την Ευρώπη πέρα από την τρέχουσα θέση της ως τεχνολογικά υποδεέστερη.